Akwarium z pielęgnicami z jeziora Malawi – specyfika oświetlenia

Jezioro Malawi to jedyny w swoim rodzaju, słodkowodny akwen pochodzenia tektonicznego. Zasilane jest przez rzeki i położone w Afryce południowo-wschodniej na terenie państw Malawi, Tanzania oraz Mozambik. Panujące w zbiorniku warunki umożliwiają byt bardzo ciekawemu biotopowi, który chętnie hodowany jest w domowych akwariach. Jak stworzyć takie akwarium, hodować malawijskie pielęgnice i jak zapewnić im właściwe oświetlenie?

Jest to bardzo obszerny temat, którego nie da się wyczerpać jednym artykułem. Postaram się wyłuszczyć tu podstawowe informacje o samym jeziorze, florze i faunie oraz warunkach oświetlenia, jakie powinny być spełnione w domowym zbiorniku z pyszczakami. W kolejnym artykule napiszę więcej o konkretnych typach oświetlenia LED i świetlówkowego, jakie można zastosować w zbiorniku z tym biotopem.

Kilka słów o jeziorze Malawi

Jezioro Malawi znane jest również pod nazwą Nyasa i tak jest właśnie nazywane przez tubylców. Jest jednym z Wielkich Jezior Afrykańskich, położonym na wysokości 470 m n.p.m. wśród wysokich gór. Znajduje się w pierwszej piątce największych na świecie naturalnych zbiorników wody słodkiej, pod względem objętości wody. Jego długość wynosi blisko 600 km, szerokość około 75 km, a dno znajduje się w kryptodepresji (476 m poniżej poziomu morza), przez co głębokość akwenu sięga nawet 700 m! Pomimo takiego zróżnicowania, warunki panujące w jeziorze są w większości bardzo podobne do siebie.

Woda jest wyjątkowo przezroczysta (bardzo niewiele roślin wodnych, głównie glony, widoczność do 25 m), ma charakter wapienny i niezbyt twardy odczyn (od 4 do 6 dH). Odczyn pH wody w jeziorze mieści się w zakresie od 7,0 do 8,8. Jej temperatura waha się w granicach 23-28°C. Takie okoliczności spowodowały wytworzenie się charakterystycznego, endemicznego, a więc nie występującego nigdzie indziej biotopu. Są to między innymi ślimaki, kraby i potężna oraz zróżnicowana pod względem charakteru grupa ryb pielęgnicowatych (Cichlidae).

Uboga roślinność jeziora Malawi

Rośliny wyższego rzędu  rosnące w ekosystemach zdominowanych przez wodę i których procesy i cechy są w dużej mierze kontrolowane przez wodę to makrofity. Znajdują się głównie w płytkich obszarach brzegowych, wzdłuż brzegów jezior w powiązanych wodach, w ujściach rzek i osłoniętych zatokach. Dzielą się one na cztery grupy pod względem form życia:

• ukorzenione wschodzące,
• makrofity ukorzenione, ale z pływającymi liśćmi,
• ukorzenione, zanurzone i pływające zanurzone,
• swobodnie pływające.

Wody jeziora Malawi nie obfitują w bujną roślinność – znajduje się ona w mulistych i relatywnie płytkich zatoczkach. W zasadzie rośliny w Malawi procentowo występują w bardzo małej części jeziora, w litoralu piaszczystym. W niektórych tych miejscach rosną Ceratophyllum (Rogatek), Vallisneria (Nurzaniec), Myriophyllum (Wywłócznik). Większość pyszczaków-drapieżników poluje bądź w strefie piasków bądź w strefie przejściowej (styk piasku i skał) i są związane z obszarami porośniętymi Valisnerią. Rośliny nie występują obficie w jeziorze, czego powodem mogą być niskie stężenia składników odżywczych, a obecnie są uważane za bardziej problematyczne w lokalnych rzekach.

Rośliny występujące w jeziorze Malawi

Wgłębiając się bardziej tą tematykę napotkałem w internecie na ciekawy dokument dotyczący badań sejsmicznych i jednocześnie badań fauny i flory w obszarze jeziora Malawi/Nyasa [ESIA of 2D Seismic Operations in Lake Malawi/Nyasa, Malawi].

Wg przeprowadzonych i opisanych tam badań najczęściej występujące rośliny w tym jeziorze to zakorzenione wschodzące makrofity: trzciny (Phragmites mauritianus i P. australis), sitowie (Thypha domingensis), papirus (Cyperus papyrus) i trawa (Vossia cuspidate).  W peryferyjnych obszarach drzewostanów występują mieszane zbiorowiska roślinne. Należą do nich swobodnie pływające  Azolla nilotica (Azollaceae), Salvinia uciążliwa (Salviniaceae) i Pistia rozetkowa (Araceae), Hiacynt pływający Eichornia crassipes (Pontederiaceae) i Myriophyllum aquaticaum (Haloragidaceae). Ukorzenione zanurzone makrofity, takie jak Vallisneria aethiopica (Nurzaniec śrubowy), Malawispongia echinoides (Gąbka słodkowodna), Ceratophyllum demersum (Rogatek sztywny), Myriophyllum spicatum (Wywłócznik kłosowy), Potamogeton pectinatus (Rdestnica grzebieniasta) i Potamogeton schweinfurthii (Rdestnica Schweinfurtha) zaobserwowano w płytkich osłoniętych częściach jeziora, w powiązanych bagnach i lagunach oraz w spokojniejszych częściach rzek.

Roślinność można znaleźć też na osłoniętych obszarach piaszczystych brzegów lub na piaszczystych płatach między skałami – typowe gatunki to Vallisneria i Ceratophyllum. Na liściach Vallisnerii gromadzą się bogate zbiorowiska glonów – swoiste maty z nitkowatych alg stanowią ostoję ryb żyjących w skale w jeziorze Malawi.

W praktyce rośliny, które żyją na niektórych obszarach jeziora Malawi, nie są odławiane i „w oryginale” przenoszone do domowych zbiorników z pielęgnicami z tego biotopu. W akwariach z biotopem Malawi spotkać można ogólnie dostępne rośliny takie właśnie jak: nurzańce, rogatki, anubiasy, mikrozorium czy odmiany zwartki.

Pielęgnice z jeziora Malawi

W jeziorze Malawi najliczniejszą grupą flory są właśnie pielęgnice, zwane też popularnie pyszczakami ze względu na ich inkubowanie potomstwa w worku gardzielowym. Wody zbiornika Nyasa kryją ponad 500 gatunków tych ryb o zróżnicowanych cechach i preferencjach bytowo-żywieniowych. Niektóre źródła podają nawet 800 gatunków, bo wciąż ich przybywa ze względu na odkrywanie zupełnie nowych dotąd nieznanych. Taka mnogość i jednocześnie unikalność biotopu doprowadziła do utworzenia Parku Narodowego Jeziora Nyasa. Pozwoliła też w 1984 roku zakwalifikować zbiornik Malawi do listy światowego dziedzictwa UNESCO.

Pyszczaki to ogromna rodzina siostrzanych gatunków pielęgnicowatych, słodkowodnych ryb z rzędu okoniokształtnych. Są to zarówno gatunki roślinożerne, jak i drapieżne. Te występujące w jeziorze Malawi to ryby o wyjątkowym i różnorodnym – często jaskrawym i widowiskowym – wybarwieniu, szerokim przekroju rozmiarów, bytujące w odmiennych środowiskach. Akwaryści i miłośnicy ryb z jeziora Malawi dzielą je na dwie grupy: mbuna i non-mbuna. Nazwy te zostały zapożyczone od tubylców i odnoszą się do sposobu żerowania tych gatunków.

Mbuna oznacza dosłownie „ryby gryzące kamienie”. Są to gatunki bytujące przy brzegu, żerujące przy dnie i grzebiące w piasku.

Non-mbuna to pielęgnice żyjące w podwodnych skałach lub w wolnej toni wodnej, drapieżne i często polujące na mniejsze pyszczaki.

Co ciekawe, ryby te są poligamiczne i żyją w haremach, w których skład wchodzi jeden samiec i kilka-kilkanaście samic. W okresie tarła nasila się u nich agresja terytorialna, tak zewnątrz-, jak i wewnątrzgatunkowa. Przy zakładaniu akwarium z biotopem z Malawi trzeba więc ostrożnie dobierać gatunki ryb. Najbezpieczniej jest nie mieszać mbuna i non-mbuna. Wśród ryb z jeziora Malawi często hodowanych w domowych warunkach spotykamy m.in.: Pyszczaki Złotopłetwe (Acei), Pyszczaki Afra, Hongi, Livingstona, Maingano, Moori (Delfinek Błękitny), Pyszczaki Niebieskie, Pyszczak Nóż, Rdzawe, Saulosi, Pyszczaki Wspaniałe, Pyszczaki Wydłużone, Pyszczaki Żółte, Złociste, Zebra Red i inne. A jak powinno wyglądać akwarium dla pyszczaków?

Akwarium dla pyszczaków

Akwarium dla pyszczaków zazwyczaj nie musi być wyjątkowo wysokie (przeciętnie 40-50 cm). Dla ryb z tej grupy istotne jest bardziej piaszczysto-skaliste dno, gdzie bytują.

Wielkość zbiornika

Pojemność zbiornika zależy od jego habitatu. Dla jednego czy dwóch gatunków typu mbuna (mniejsze) wystarczy średnio 120 l. Dla non-mbuna trzeba już będzie większego akwarium – 350-400 l pojemności. Przyjmuje się też, że na jednego osobnika powinno przypadać około 30 l wody. Wybór zbiornika musi być, niestety, kompromisem między wymaganiami pielęgnic z jeziora Malawi, a możliwościami akwarysty; nie tylko finansowymi, ale też lokalowymi – jaką powierzchnią dysponuje, aby umieścić tam akwarium.

Pyszczaki, zwłaszcza z grupy mbuna, to bardzo terytorialne ryby. Tworzą rewiry, dlatego akwarium powinno mieć jak najdłuższą „linię” dna. Liczy się tu długość akwarium, bo wysokość ma już mniejsze znaczenie. Tak jak pisałem wcześniej wystarczy 40 cm wysokości zbiornika.

Kamienie

Nie polecam układać kamieni bezpośrednio na dnie akwarium – są ciężkie i mogą spowodować pęknięcie zbiornika. Lepiej więc dmuchać na zimne i wyłożyć dno odpowiednimi elementami amortyzującymi. Może to być płyta styropianowa, kawałek filcu albo nawet kratka czy plexi, które wkładamy na dno zbiornika dla pyszczków, jeszcze przed wsypaniem podłoża.  Zabezpieczone podkładem amortyzującym dno zbiornika wysypuje się warstwą ok. 4-6 cm  podłoża np. piaskiem kwarcowym o średnicy około 1 mm (dla ryb typu non-mbuna), czy średniej wielkości żwirem. Choć często łączy się oba te podłoża w jednym zbiorniku. Ryby i tak zrobią swoje i przemieszają ze sobą wszystkie warstwy. Zbiornik nabierze wtedy naturalności.

W takim zbiorniku stosuje się też kamienie odzwierciedlające biotop jeziora Malawi, np. wapienie, dolomity, jasne piaskowce. Ale i zwykłe otoczaki też się sprawdzą. Należy stworzyć sporo miejsc ułatwiających rybom schowanie się przed bardziej agresywnymi osobnikami; w tym celu buduje się z kamieni groty i azyle innego typu. Ilość i rodzaj kamieni zależy od konkretnego gatunku ryb. Oczywiście konstrukcja z kamieni i skał musi być stabilna, żeby nie uszkodziła zbiornika, ale też nie przygniotła naszych pielęgnic.

Roślinność

Jeśli mowa o roślinności, to – tak jak pisałem wcześniej – akwaria z biotopem Malawi są raczej surowe, wręcz ascetyczne. Jezioro jest ubogie w roślinność. Dodatkiem do aranżacji wystroju może być więc spreparowany korzeń, a same rośliny dodajmy raczej do gatunków non-mbuna. Muszą to być rośliny dość sztywne, ponieważ narażone będą na skubanie, wykopywanie czy wyrywanie. Mogą to być nurzańce, mikrozorium czy odmiany zwartki.  Filtrację wody należy dostosować do aranżacji zbiornika, a wodę trzeba też regularnie podmieniać.

Jeśli chcesz wiedzieć, jak założyć akwarium przeczytaj artykuł Zakładamy akwarium – co będzie potrzebne?

Oświetlenie akwarium z pyszczakami – ogólne informacje

Oświetlenie do akwarium z pyszczakami to dosyć złożona kwestia. Wody jeziora Malawi są wyjątkowo przejrzyste i z niewielką ilością fauny, a zatem w naturze doskonale doświetlone. Oświetlenie w akwarium z malawijskimi pielęgnicami powinno dostarczać światło przynajmniej przez 12-15 godz. na dobę. Należy dostosować je do cyklu dobowego, jaki panuje w tym jeziorze. Oświetlenie ma za zadanie nie tylko doświetlić zbiornik, ale i podkreślić wybarwienie bytującej w nim flory. Powinno więc być to światło białe zimne, o temperaturze przynajmniej 6500K (w oryginalnych warunkach jest to około 6750K) lub wyższej. Akwaryści dobierają oświetlenie bardzo indywidualnie, dopasowując jego rodzaj i właściwości do swojego zbiornika. Dlatego łączą ze sobą różne źródła światła, co pozwala na pewne manipulowanie jego widmem.

Planując od podstaw hodowlę biotopu Malawi, na początku najlepiej jest zainstalować pokrywę do akwarium. Pokrywa zazwyczaj ma dwie świetlówki lub lampy LED dostarczające barwę zbliżoną do światła naturalnego. Ewentualnie w świetlówkę wybarwiającą i drugą, dostarczającą światło o widmie zbliżonym do naturalnego światła słonecznego. Moc i ilość świetlówek czy ledowych źródeł światła zależeć będzie od wielkości akwarium i bytujących w nim gatunków. Decyduje jednak subiektywny gust hodowcy.

Oświetlenie LED

Systematycznie przeglądam fora internetowe związane z hodowlą pielęgnic z jeziora Malawi. W wielu miejscach spotkałem się z pozytywnymi opiniami na temat gotowych lamp LED Retrofit firmy Aquael.

Lampy LEDDY TUBE Retrofit w wersji Plant doskonale wybarwiają rybki i wprowadzają ciekawy efekt wizualny w akwarium. Dodatkowo, jeśli jednak zdecydujemy się na rośliny w zbiorniku, lampa typu Plant będzie wspomagała ich wzrost. Opinie o Retrofit Marine są podzielone, ponieważ dla niektórych wprowadza żółtą poświatę i to nie bardzo się podoba. Oświetlenie Retrofit w wersji Sunny pokazuje naturalne barwy ryb i zbiornika; w opinii niektórych hodowców w akwarium jest trochę za żółto. Wszystko jednak kwestia gustu. Każdy postrzega kolory inaczej i nie można narzucać nikomu rozwiązania, które sprawdziło się w naszym akwarium. Wiadomo – mimo podobieństw każdy zbiornik jest inny.

Bliżej o lampach LED Retrofit przeczytasz w artykule RETROFIT AQUAEL – innowacyjne oświetlenie LED do akwarium.

Dużo ostatnio czytam o lampach LED wykonywanych samodzielnie lub zamawianych według indywidualnych założeń. Takiego właśnie oświetlenie LED w akwarium z biotopem Malawi daje akwaryście bardzo duże pole do regulacji natężenia światła. Dzieje się tak ze względu na budowę i charakter diod oraz stosowanego do nich wyposażenia.

Diody, występujące często w kombinacji dającej światło białe zimne, białe ciepłe, niebieskie, czerwone i zielone (RGB). Są one coraz popularniejszym źródłem światła do kompleksowego oświetlenia akwarium, w tym akwarium słodkowodnego. Umożliwiają zdalne lub zaprogramowane sterowanie poszczególnymi rodzajami światła; mogą z łatwością naśladować zmierzch, świt, zachmurzenie lub dostarczyć odpowiednią ilość światła nocą. Działające w ten sposób oświetlenie akwarium jest korzystne dla stanu zdrowia bytujących w zbiorniku ryb. Ryby nie płoszą się nagłymi zmianami w natężeniu światła i jednocześnie mają zapewnione warunki zbliżone do naturalnych. Ten typ oświetlenia cechuje również duża oszczędność energii elektrycznej.

Oświetlenie świetlówkowe

Lampy LED to jednak nie jedyne rozwiązanie. Wciąż częstym wyborem przy zakładaniu akwarium Malawi jest zastosowanie świetlówek T5 lub T8 o temperaturze barwowej przynajmniej 6500K.

Przykładowo w akwarium o długości powyżej 120 cm mogą być to świetlówki Philips Master TL5 HO 54W/865 6500K czy Sylvania T5 54W/865 LuxLine 6500K, uzupełnione  świetlówkami o temperaturze 10000K lub powyżej, poprawiającymi wybarwienie – np. świetlówką Sylvania T5 54W Aquastar 10000K. Sprawdzi się tu też świetlówka dająca światło niebieskie, choć nie każdy lubi takie połączenie.

W tego typu akwariach dobrze sprawdzają się też świetlówki firmy Hagen – Hagen T8 POWER-GLO  w połączeniu z Hagen T8 AQUA-GLO  Każda z osobna i dwie razem bardzo fajnie uwypuklają kolorystykę ryb. Można też zastosować świetlówkę Fluval T5 Power 18000K . Wszystko zależy jednak od upodobań właściciela akwarium i od tego, jaki efekt w zbiorniku chce uzyskać.

Zdarza się, że właściciele akwariów sięgają też po metalohalogenkowe lampy HQI montowane na belkach oświetleniowych nad powierzchnią wody (w odległości przynajmniej 15 cm) i moduły lub świetlówki power LED. Dość rzadko stosuje się jednak takie połączenie.

Jeśli masz akwarium z pielęgnicami z jeziora Malawi i chcesz się podzielić swoją wiedzą na ich temat – zapraszam do dyskusji i pozostawienie komentarza. Jakie oświetlenie stosujesz obecnie, a jakie kiedyś stosowałeś w akwarium z pyszczakami? Opinie mile widziane.